1. Haftalık Olağan Çalışma Süresi Ne Kadardır? Fazla Mesai Ne Zaman Başlar?
İşveren, bazı dönemlerde yönetim hakkının sınırlarını aşarak işçisine, kişilik hakkını gasp edecek emirler vermekte ve işçinin rızası alınmadan tek taraflı uygulamalara girişmektedir. Kanun koyucu işveren karşısında güçsüz olan işçiyi korumak ve işçi-işveren ilişkisini bir dengeye oturtmak için işçi lehine değiştirilebilen nispi emredici ve hiç bir surette değiştirilemeyen mutlak emredici kurallar koymuştur. Bu yazımızda çalışma süresinin ne kadar olacağı, hafta tatili ve fazla çalıştırma ile ilgili düzenlemeleri ele alacağız.
Fazla çalışma ile ilgili tanıma geçmeden önce haftalık olağan çalışma süresinin en fazla 45 (yer altı maden işçileri için en fazla 37,5) saat olduğunu belirtelim(m.63). Ancak bu kural nispi emredici bir kuraldır dolayısıyla iş sözleşmesinde işçi lehine olmak koşuluyla haftalık çalışma süresi 45 saatten daha az olarak belirlenebilir.
Böyle bir durumda fazla mesainin hesaplanması normal saatten 45 saate kadar olan zaman ve 45 saatten sonra çalışılan zaman olmak üzere ikiye ayrılarak hesaplama yapılacaktır zira iki zaman diliminde çalışılan fazla mesainin hesaplaması farklıdır ancak bunu aşağıda göreceğiz, şimdi fazla çalışmanın tanımına bakalım.
İş kanunun 41. maddesi; “Fazla çalışma’’ İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları” ifade ettiğini belirtilmiştir. Görüldüğü üzere fazla çalışmanın belirlenmesinde haftalık çalışma süresi esas alınmaktadır. Ancak kanunda yazılı koşullar çerçevesinde fazla çalışma yapılabilir. Buna göre;
- Ülkenin yararı yahut
- İşin niteliği veya
- Üretimin arttırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir.
- Bunlara ek olarak Fazla çalışma için işçinin onayı
- İş kanununun 69. maddesinde belirtilen gece çalışmasında fazla çalışma yapılamaz.
- Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
2. Fazla Mesai Nasıl Hesaplanır?
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Bu da demek oluyor ki haftalık çalışma süresi 45 saat olan bir işçi 10 saat fazla çalışmışsa 15 saat çalışmış gibi ücrete hak kazanacak.
Eğer haftalık 45 saatten daha az çalışma süresi kararlaştırılmışsa fazla çalışılan saatin 45 saate kadar olan kısmı normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde yirmi beş yükseltilmesiyle ücrete hak kazanılır. Yani haftalık çalışma süresinin 37 saat olarak belirlendiği bir işyerindeki işçi 10 saat fazla çalışmışsa 45 saate kadar olan 8 saat için 10 saatlik ücret; kalan 2 saat için de 3 ,toplamda 13 saatlik ücrete hak kazanacaktır.
İşçi isterse bu çalışmalar karşılığında zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı ; fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat on beş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
3. Fazla Mesai Nasıl İspatlanır?
TMK Madde 6 ve HMK Madde 190‘da da belirtildiği gibi müddei iddiasını ispat etme yükü altındadır. Dolayısıyla ispat yükü kendi lehine hak çıkaranda olacaktır. Yargıtay da fazla çalışma iddiasının ispat yükünün işçide olduğunu belirtmektedir. İşçi iddiasını tanık dahil her türlü delille ispat edebilir. Ancak işverence günlük ve haftalık çalışma saatlerini ortaya koyan bu tür belgeler varsa tanık deliline dayanılamaz; karşı iddialar da yine yazılı ve kayıtlı belgelerle ispatlanabilir. Fazla çalışma yazılı belgelerle kanıtlanamıyorsa tanık deliline dayanılabilir. Ancak bu durumda da tanıkların işyerinde çalışma düzenini bilecek olmaları önem taşır.
Yine Yargıtay’a göre, imzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödenmişse ve bordrolarda ihtirazı kayıt yoksa işçi, fazla çalışma yaptığını yazılı delille ispatlamalıdır. Ve iş yerinde üst düzey yönetici olarak çalışan ve yüksek ücret alan kişi fazla mesai ücretine hak kazanamaz.
Günlük hayatta sıkça karşılaşılan durumlar
- Kayıtların gerçek çalışmayı göstermemesi
- Fazla çalışmaların bordroda gösterilmemesi
- Bordroların imzalatılmaması
- Fazla çalışma için her yıl muvafakat alınmaması
- 270 saat ücrete dahilken bunun uygulanmadığını gösterir şekilde fazla tahakkuk edilmesi
4.Hafta Tatili Ücreti Nasıl Hesaplanır?
İş kanunu Madde 46′da düzenlenmiştir. Buna göre;
İşçilere tatil gününden önce 63 üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmidört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Haftalık 45 saat çalışma yapılmasa bile bu süre kullandırılır ve bu yirmidört saatlik süre kesintisiz olmalıdır örneğin 12 saat bir gün 12 saat başka bir gün şeklinde kullandırılamaz. İşçi tatil gününde 1 saat bile çalıştırılsa ek tatil ücretine hükmedilir.
Fazla çalışma ile ilgili ispat ve ücretin ödenmesi ilkeleri burada da geçerlidir. Çalıştığının ispatı işçide; ödediğinin ispatı işverendedir. Yargıtay’ın sözleşmeye eklenen hafta tatili hükmünün batıl olduğunu kabul eden kararlarının yanında hafta tatili çalışmalarının ücretin içinde olduğunu belirten sözleşme hükmünü kabul eden kararları da mevcuttur.
